Stichting

Stichtingen zijn vooral bekend vanwege de talloze organisaties die deze rechtsvorm gebruiken om geld in te zamelen voor goede doelen. Daarmee wordt deze rechtsvorm een beetje tekort gedaan. Een stichting is inderdaad bestemd om een bepaald doel te bereiken, maar dat hoeft niet per definitie een goed doel te zijn. Een stichting kan ook een sociaal of maatschappelijk doel hebben. Cruciaal is dat de organisaties die erachter zitten geen winstoogmerk hebben. Rondom stichtingen hangt ook het hardnekkige vooroordeel dat ze geschikt zijn om via vage constructies allerlei financiële voordeeltjes mee te behalen.

Doel van een stichting

Wettelijk is vastgelegd dat een stichting een doel moet definiëren dat zij probeert te realiseren. Dat staat in de juridische bepalingen, die voorschrijven hoe een stichting moet handelen. In het doel mag niet zijn inbegrepen dat er uitkeringen worden gedaan aan de initiatiefnemers van de stichting of aan de bestuursleden. Uitkeringen mogen alleen worden gedaan aan instanties die dat geld gebruiken voor verwezenlijking van het doel van de stichting. Daardoor is de stichting als rechtsvorm niet geschikt voor bedrijven en ondernemingen. Want als er door de activiteiten van de stichting winst wordt behaald, mag die niet worden uitgekeerd aan de eigenaren van die stichting.

Andere kenmerken

Het bestuur van een stichting is bevoegd om zelfstandig beslissingen te nemen. Sterker nog: het is zelfs verboden voor een stichting om leden te hebben. Op zichzelf is dat positief, want als er bij het nemen van beslissingen leden moeten worden geraadpleegd, zoals bij een vereniging wel het geval is, zorgt dat vaak voor vertraging. Nederland kent behoorlijk veel stichtingen, zo’n 150.000. Er zijn naast de genoemde goede doelen stichtingen veel stichtingen met maatschappelijke of sociale doelen. Zo zijn er stichtingen voor musea, ziekenhuizen en sportclubs, en stichtingen die ondersteunend zijn aan de gezondheidszorg, bijvoorbeeld om het onderzoek naar de genezing van ernstige ziekten financieel te steunen.

Stichting oprichten

Het oprichten van een stichting is een officiële gebeurtenis. Als u een stichting wilt oprichten, moet u in een notariële akte verklaren dat u de stichting in het leven roept. Onderdeel van de akte zijn de statuten. Daarin staan onder meer de naam van de stichting, de plaats van vestiging en het doel, wat de procedures zijn om bestuursleden te benoemen en te ontslaan. Na het oprichten van de stichting en het opmaken van de notariële akte moet de stichting worden ingeschreven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel. Ook dat is verplicht. Een stichting kan worden opgericht door één of meerdere personen, maar ook door een rechtspersoon. Dit betekent dat ook een besloten vennootschap een stichting kan oprichten.

Organisatie van een stichting

Het belangrijkste orgaan van een stichting is het bestuur. Dat bestaat vaak uit een voorzitter, penningmeester en secretaris, soms aangevuld met een aantal algemene bestuursleden. Als er een raad van commissarissen is houdt die toezicht op het bestuur. Een stichting met de status Algemeen Nut Beoogde Instelling (ANBI-status) mag geen bestuurders in loondienst hebben. Andere stichtingen mogen dat wel, alhoewel dat niet zo vaak voorkomt. Het is wettelijk toegestaan dat een stichting personeel aanneemt. Om geld te genereren kan een stichting een onderneming hebben. De winst die deze onderneming maakt mag uitsluitend worden gebruikt voor het doel van de stichting.

Werking van een stichting

Bestuurders van een stichting hebben verschillende mogelijkheden om geld te vergaren om het doel van de stichting te bereiken. Een heel bekende manier is geld inzamelen door middel van donaties. Veel stichtingen voor goede doelen maken hiervan gebruik. Er zijn ook stichtingen die zich focussen op het verkrijgen van geld uit subsidies. De laatste mogelijkheid is al eerder genoemd: het oprichten van een onderneming binnen de stichting. De winst van de onderneming gaat dan volledig naar het doel van de stichting en mag niet worden uitgekeerd aan de oprichters of bestuursleden.

Tenzij dit anders is geregeld moeten beslissingen in een stichting gezamenlijk worden genomen door het bestuur. Het is echter ook mogelijk dat één of meerdere bestuurders speciale bevoegdheden hebben of toestemming krijgen om individueel in naam van de stichting te handelen. Dat moet altijd vastgelegd zijn in de statuten. Daarnaast hebben bestuursleden van een stichting veel vrijheden. Zolang ze zich maar houden aan de wettelijke bepalingen en de statuten kunnen ze hun eigen gang gaan. Soms is er een raad van commissarissen waar ze rekening mee moeten houden, maar er zijn geen leden of aandeelhouders waar ze verantwoording aan moeten afleggen.

Stichting ontbinden

Een stichting kan in principe worden opgeheven door twee instanties: het bestuur en de rechtbank. Als het bestuur een stichting wil ontbinden, kan dat vrij eenvoudig door middel van een bestuursbesluit. Als de rechtbank een stichting opheft, heeft dat vaak te maken met het doel. Er zijn drie argumenten waarom een rechtbank kan besluiten de stichting te ontbinden. Ten eerste als het doel is bereikt. De stichting heeft dan geen bestaansrecht meer. Ten tweede als het niet aannemelijk is dat het doel ooit zal worden bereikt. Een derde reden is dat het doel niet meer relevant is en wijziging van het doel geen optie is.

Andere redenen om een stichting op te heffen hebben te maken met overtredingen van de geldende normen en waarden. Dat kan het geval zijn als de doelen van de stichting niet stroken met de goede zeden of de openbare orde. Ook als er winstuitkeringen zijn gedaan aan bestuursleden kan de rechtbank besluiten de stichting te ontbinden. Als niet alle, maar slechts één van de bestuursleden de fout in is gegaan, hoeft de stichting niet altijd te worden ontbonden. Dan kan het openbaar ministerie of een andere belanghebbende aan de rechtbank verzoeken deze bestuurder wegens wanbeheer te ontslaan.

Geld verdelen na opheffing

Als een stichting door het bestuur of de rechtbank wordt ontbonden, is de kans aanwezig dat er nog geld overblijft of dat er schulden zijn. Dan wordt er gehandeld zoals dat in de statuten is vastgelegd. Het is immers een wettelijke verplichting om bij de oprichting van de stichting in de statuten vast te leggen hoe er met het resterende saldo moet worden omgegaan als de stichting wordt ontbonden. Een mogelijkheid is dat overblijvend geld naar een specifieke organisatie gaat. Het kan ook zijn dat de statuten alleen richtlijnen geven over de wijze waarop moet worden vastgesteld waar dat geld naartoe gaat.

Misverstand

Het is een hardnekkig misverstand dat de stichting als rechtsvorm allerlei mogelijkheden biedt om via ingewikkelde juridische constructies financiële voordeeltjes te behalen. In de praktijk blijkt dat erg lastig, want al het geld dat binnenkomt mag alleen worden besteed aan het ideële doel van de stichting. Winstuitkeringen aan anderen zijn niet toegestaan. Wat wel is toegestaan, is het betalen van loon aan werknemers van een stichting. De stichting, ofwel het bestuur, heeft daarbij het alleenrecht om de hoogte van het salaris te bepalen. Dat heeft er in het verleden toe geleid dat directeuren van stichtingen voor goede doelen erg hoge salarissen konden ontvangen.

Dat een werknemer van een stichting goed betaald wordt, is in juridisch opzicht niet erg, zolang dit maar niet onderdeel is van het doel van de stichting. In die context is er nog een andere constructie die wordt toegepast. Bij deze constructie heeft de stichting als doel om stemrechten van een nv of bv te verwerven. Daardoor komt dat stemrecht niet in handen van degenen die het dividend ontvangen. De bestuurders van de stichting zijn loyaal aan de directie van de nv of bv. Door het stemrecht op deze manier te beïnvloeden, houdt de directie controle over de onderneming. Door recente wetswijzigingen met betrekking tot het stemrecht per aandeel is deze constructie minder effectief geworden.

Fiscale regelingen

Een stichting zonder personeel heeft normaal gesproken niets met de Belastingdienst te maken, want die hoeft helemaal geen belasting te betalen. Als de stichting een onderneming heeft, is dat een ander verhaal. Dan moet er vennootschapsbelasting worden betaald over de belastbare winst. In dat geval kan er gebruik worden gemaakt van enkele aftrekposten, zoals de investeringsaftrek. Dit betekent dat investeringen in bedrijfsmiddelen van de winst mogen worden afgetrokken. Daardoor daalt de belastbare winst en dus ook de hoogte van de vennootschapsbelasting.

U kunt ook gebruikmaken van de mogelijkheid om bedrijfsmiddelen willekeurig af te schrijven. Dat biedt de kans om in een bepaald boekjaar een groter percentage van de investering in een bedrijfsmiddel af te trekken, waardoor u in dat jaar minder belasting betaalt. Als de onderneming investeert in onderzoek naar nieuwe producten, kunt u in sommige gevallen gebruikmaken van Research en Developmentaftrek via de WBSO (Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk). Daarvoor moet het Agentschap NL goedkeuring geven. Als u een stichting heeft met werknemers of als u de bestuursleden een salaris betaalt, moet er loonbelasting worden afgedragen. U bent er als bestuurder van de stichting voor verantwoordelijk dat dit wordt doorgegeven aan de Belastingdienst. 

Aansprakelijkheid en sociale zekerheid

Als bestuurder die salaris ontvangt voor uw werk bij een stichting betaalt u loonheffing. Dit betekent dat u premie betaalt voor de sociale verzekeringen en dus ook gebruik kunt maken van de werknemersverzekeringen. Als u geen salaris krijgt, heeft u daar geen recht op. U doet er goed aan u te verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid. Doordat de stichting een rechtspersoon is, bent u als bestuurder niet persoonlijk of hoofdelijk aansprakelijk voor eventuele schulden. Dit is wel het geval als de stichting niet staat ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Ook bij wanbestuur gaat u niet vrijuit. In dat geval kan een rechter u als bestuurder persoonlijk aansprakelijk stellen.

Voor- en nadelen van een stichting

Hoewel een stichting niet geschikt is als rechtsvorm voor een onderneming,  is het wel een mooie juridische constructie, die voor ideële organisaties een aantal voordelen biedt. Er is geen startkapitaal vereist, er kunnen meerdere bestuurders bij betrokken worden, het is mogelijk om personeel aan te nemen en de bestuurders hebben een relatief beperkte aansprakelijkheid. Als de stichting geen personeel en geen onderneming heeft, hoeft er geen belasting te worden betaald. Een nadeel voor u als bestuurder is dat u, als u geen salaris ontvangt, geen recht hebt op de sociale verzekeringen.

Verschil tussen een stichting en een vereniging

Een stichting en een vereniging lijken erg op elkaar. Het meest in het oog lopende verschil is dat een vereniging leden heeft. Een stichting niet. Maar er zijn meer verschillen. Het is verstandig om u goed te verdiepen in welke rechtsvorm voor uw organisatie het meest geschikt is. Voordat u het weet, overtreedt u zonder daar erg in te hebben de wet. Dan is het een ingewikkelde en kostbare zaak om uw stichting achteraf om te laten zetten in een vereniging of vice versa. Daarom zetten we de belangrijkste verschillen hier puntsgewijs op een rij.

• Een stichting moet aan een ander deel van het burgerlijk wetboek voldoen dan een vereniging.
• Een stichting kan alleen via een notaris worden opgericht en moet bij de Kamer van Koophandel worden ingeschreven. Een vereniging kan zelf kiezen of ze dat willen. Als er gebruik wordt gemaakt van een notaris ontstaat er een formele vereniging.
• De aansprakelijkheid bij een vereniging en een stichting is voor de bestuurders verschillend.
• Een stichting en een formele vereniging kunnen erven, grond en panden in bezit hebben. Een vereniging die niet formeel is mag dat niet.
• Een vereniging heeft leden en een stichting niet. Dat is wettelijk geregeld.
• Als bestuurder van een stichting wordt u door het bestuur gekozen. Bestuurders bij een vereniging worden door de leden gekozen.
• De statuten van een stichting kunnen worden gewijzigd door het bestuur en door de rechtbank. De Algemene Ledenvergadering (ALV) is bij een formele vereniging het aangewezen orgaan om de statuten te wijzigen.
• Voor een stichting zijn nalatenschappen een belangrijke bron van inkomsten. Als het een stichting van algemeen nut beogende instelling (ANBI) betreft, is deze vrijgesteld van erf- en schenkbelasting. Dit geldt ook voor verenigingen die een sociaal belang behartigende instelling zijn.

Geldzaken regelen

Bij stichtingen speelt geld een belangrijke rol. Met name bij stichtingen voor goede doelen is sprake van grote en zeer diverse geldstromen. Er wordt gewerkt met mensen die langs de deuren gaan om cash geld op te halen, met grote tv-acties waarbij mensen geld kunnen storten, en met donateurs. Al die geldstromen moeten op een inzichtelijke en snelle manier worden verwerkt. Het is goed om u daar als bestuur van de stichting bewust van te zijn en u te oriënteren op de diverse aanbieders van zakelijke rekeningen.